ظریف دولتی بی دولت!
روزنو :محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه پیشین جمهوری اسلامی ایران یکی از اثرگذارترین افرادی بود که در انتخاب مسعود پزشکیان به مقام ریاستجمهوری با شعار مذاکره با غرب و رفع تحریمها مؤثر بود.
محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه پیشین جمهوری اسلامی ایران یکی از اثرگذارترین افرادی بود که در انتخاب مسعود پزشکیان به مقام ریاستجمهوری با شعار مذاکره با غرب و رفع تحریمها مؤثر بود.
به گزارش روز نو با روی کار آمدن مسعود پزشکیان، ظریف بهعنوان معاون راهبردی رئیسجمهور منصوب شد، اما خیلی زود با فشار جناحهای تندرو و مخالف عادیسازی روابط ایران و غرب مجبور بهکنارهگیری از مقام خود شد.
با این حال ظریف، در ظرفیت یک استاد دانشگاه و دیپلمات پیشین از تکاپو برای ارائه راهکارهایی برای برونرفت سیاست خارجی کشور از بحران و عادیسازی روابط ایران و غرب نیفتادهاست. ظریف پس از کنارهگیری از دولت با انتشار مقالهها و اسناد سیاستی، تلاش کردهاست که راهکارهایی را برای کنار گذاشتهشدن اختلافهای ایران و غرب و حل و فصل پرونده هستهای ایران و برطرف شدن تحریمها ارائه کند.
نخستین بار مردادماه امسال بود که محمدجواد ظریف با همکاری محسن بهاروند، سفیر پیشین ایران در بریتانیا، مقالهای در روزنامه گاردین منتشر کردند که بر اساس آن طرح ایجاد یک کنسرسیوم منطقهای برای تولید سوخت هستهای بین ایران و کشورهای خاورمیانه را مطرح کردهبودند.
این طرح با هدف پایان دادن به بیاعتمادی به برنامه هستهای ایران و ایجاد امکان نظارت متقابل میان ایران و کشورهای منطقه بر برنامه غنیسازی اورانیوم ایران مطرح شدهبود. طرح بعدی ظریف در چارچوب یک سند سیاستی با عنوان «مذاکرات چندوجهی» ارائه شد. محمدجواد ظریف مهرماه سال جاری در گفتوگویی با روزنامه لبنانی النهار گفت: «من با ۴ دهه سابقه دیپلماسی عرض میکنم مذاکرات مستقیم و چندوجهی درباره مسائل مورد اختلاف ایران و آمریکا چاره کار است.»
تازهترین پیشنهاد ظریف در قالب مقالهای مشترک با امیر پارساگرمسیری، دانشجوی دکتری روابط بینالملل در نشریه مشهور فارنافرز آمریکا مطرح شدهاست. این مقاله با عنوان «چگونه ایران و آمریکا میتوانند بنبست هستهای را بشکنند» در شماره ماه جاری نشریه فارنافرز منتشر شدهاست.
ظریف در این مقاله با تشریح وضعیت ایران و غرب در چارچوب «چرخه امنیتیسازی» تاکید میکند که استمرار وضعیت فعلی روزبهروز باعث عمیقتر شدن بحران و بدتر شدن روابط ایران و غرب خواهد شد و باید روشی برای برونرفت از بحران جاری پیدا کرد.
فرمول پنجمرحلهای ظریف
محمدجواد ظریف در راهکار خود برای حل و فصل بحران روابط ایران و غرب، مجموعهای از راهکارها را در پنج مرحله برای رسیدن به شرایط عادی مطرح میکند. گام نخست در پیشنهاد ظریف، متوجه اقدامهای داخلی از سوی حاکمیت در ایران است. استدلال ظریف این است که تهران باید از طریق بهبود شیوههای حکمرانی، ایجاد اجماع ملی و بهبود رضایت عمومی شرایطی فراهم کند که دست مذاکرهکنندگان ایرانی در گفتوگو با هر طرف خارجی پرتر باشد.
در این شرایط طرف مقابل هم نمیتواند از اهرم فشار اجتماعی داخلی و احتمال فروپاشی در داخل برای فشار آوردن به مذاکرهکنندگان ایرانی استفاده کند. از نظر ظریف بهترین راهکار برای بهبود وضعیت داخلی ایجاد سازوکارهای گفتوگوی میان جریانهای سیاسی و اجتماعی و مبارزه با رانت و فساد است.
دومین گام از نظر ظریف، تغییر ادبیات سیاسی باز هم از سوی ایران است. به اعتقاد ظریف ایران باید بهانهها را از طرفهای متخاصم خارجی برای امنیتیسازی ایران و وانمود کردن ایران به عنوان یک تهدید علیه منطقه و جهان بگیرد. بر اساس مقاله ظریف یکی از راهکارها این است که چه ایران و چه طرفهای مقابل ایران از ادبیات خصمانه و تند علیه یکدیگر پرهیز کنند و تکیه ایران بر توانمندیهای نظامیاش در تبلیغات رسمی محدودتر از گذشتهشود.
در عین حال به اعتقاد ظریف گفتمان حاکم بر سیاست خارجی ایران مبنی بر «ایران قوی» ممکن است از سوی همسایگان و دولتهای پیرامون ایران به عنوان تهدیدی علیه خودشان تعبیر شود. وزیر خارجه پیشین ایران پیشنهاد میدهد که به جای پافشاری بر شعار «ایران قوی»، تهران به دنبال شعار «منطقه قوی» و همافزایی برای تقویت کشورهای منطقه برود.
گام سوم به اعتقاد ظریف اعتمادسازی و گفتوگو با آژانس بینالمللی انرژی اتمی است. در این چارچوب ظریف پیشنهاد میدهد که ایران برای جلوگیری از بهانهجوییهای غرب علیه برنامه هستهای ایران در چارچوب گفتوگوهای صریح و فنی با آژانس شفافیت برنامه هستهای خود را افزایش دهد. به این ترتیب با توقف صدور گزارشهای انتقادی و قطعنامههای محکومیت علیه ایران در آژانس بینالمللی انرژی اتمی ایران در موقعیت بهتری برای حل و فصل اختلافها در خصوص پرونده هستهای قرار میگیرد.
گام چهارم ظریف یک توافق محدود و حداقلی بر مبنای اصول برجام است. محمدجواد ظریف که خود معمار توافق هستهای ۱۳۹۴ ایران و ۶ قدرت جهانی بود، معتقد است که مبانی این توافق همچنان بهترین راهکار برای حل و فصل اختلافها میان ایران و غرب است. چراکه از یک سو خواسته اصلی تهران، یعنی رفع تحریمهای آمریکا و شورای امنیت سازمان ملل متحد و تضمین عدم تجاوز نظامی در اختیار ایران قرار میدهد و از سوی دیگر با محدود کردن و شفاف کردن برنامه هستهای ایران، هرگونه نگرانی احتمالی از حرکت ایران به سمت سلاح هستهای را برطرف میکند.
در این چارچوب ظریف بار دیگر بررسی پیشنهاد قبلی خود در قالب طرح مناره را مورد تاکید قرار میدهد که میتواند یکی از راهکارهای اعتمادسازی منطقهای در خصوص برنامه صلحآمیز هستهای ایران از طریق ایجاد یک کنسرسیوم چندجانبه منطقهای هستهای باشد.
گام پنجم و نهایی پیشنهادی ظریف، گفتوگو و مذاکره در مورد موارد دیگر مورد علاقه طرفهای منطقهای و بینالمللی است. این گام در واقع میتواند همان پیشنهاد مذاکره چندوجهی باشد که مهرماه از سوی ظریف مطرح شدهبود. این گام آخرین گام در راستای خروج از وضعیت امنیتیسازی و عادیسازی روابط با طرفهای خارجی است.
در این چارچوب پیشنهادهای ظریف شامل اقداماتی مانند توافقهای متقابل عدمتعرض و استفاده صرفاً دفاعی از توان نظامی، گفتوگو درباره امنیت منطقهای و کنترل تسلیحات، همکاری محدود در مبارزه با تروریسم، افراطگرایی و قاچاق مواد مخدر، همکاری علمی، فناورانه و دانشگاهی و هماهنگی موردی در پروندههایی مانند امنیت دریانوردی میشود.
انتقادها از پیشنهاد ظریف
اظهارات ظریف در خصوص ضرورت شکستن چرخه امنیتیسازی و حل و فصل مشکلات ایران با غرب، با واکنش تند برخی جناحها و رسانههای تندرو مخالف غرب در داخل مواجه شدهاست.
این نخستین بار نیست که این رسانهها به دلیل پیشنهاد مذاکره و حل و فصل مشکلات به ظریف حمله میکنند. مهرماه سال جاری پس از انتشار مصاحبه ظریف با روزنامه النهار که در آن پیشنهاد مذاکرات چندوجهی مستقیم با آمریکا مطرح شدهبود، روزنامه خراسان در واکنش نوشت: «ظریف دچار دگماندیشی در سن بالا شده و دست برداشتن از مذاکره را برنمیتابد.
هر اتفاق دیگری هم بیفتد، بازهم به سر خانه اول برمیگردد. به ایران حمله شود، آمریکاییها پیششرط خلع سلاح برای مذاکره بگذارند، هزاران نفر در ایران و منطقه کشته شوند، ترامپ به دنبال حذف ایران از معادلات منطقه باشد، ترامپ با همه به جز رژیم با تحقیر رفتار کند، به دنبال تضعیف یا حذف ابزارهای قدرت ایران باشند، فرقی نمیکند.
ظریف بازهم میگوید باید با وجود همه اینها با طرف مقابل مذاکره کرد. برای او مذاکره یک ایدئولوژی است که باید از آن دفاع و تکرارش کند.» این بار نیز انتشار مقاله ظریف در فارنافرز با حمله تند روزنامه جوان مواجه شد. روزنامه جوان با انتشار یادداشتی تند و سرشار از ناسزا نوشت: «مقاله ظریف در یک مجله سیاسی خارجی درواقع دارد به سیاستمداران غربی آموزش میدهد که شما نیازی نیست چیزی را در ایران بر گردن بگیرید، همین روایت را دست بگیرید که ایرانیها خودشان کشورشان را امنیتی کردند و چوبش را هم میخورند. این است سرنوشت سیاه یک سیاستمدار مفلوک.»
این مقاله ادامه میدهد: «من بارها نوشتهام کسانی که فرزندانشان در خارجاند یا خودشان در خارج بزرگ شدهاند یا آنقدر پیر و محتاط شدهاند و مالاندوزی کردهاند که هر روایت انقلابی را خلاف عقل و هر روایت شدیداً محافظهکارانه را عین عقلانیت معرفی میکنند، بزرگترین خطر برای نظام و انقلاب هستند.»
